26/10/2023
Στ. Κασσελάκης: Οι μεγάλες προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας θα απαντηθούν μόνο με προοδευτικές λύσεις
Ομιλία του Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία στο 27ο ετήσιο Συνέδριο του Economist
Όταν η Ελλάδα βγήκε από τα μνημόνια το 2018, με ρυθμισμένο το χρέος, με 12 τρίμηνα ανάπτυξης, και με μείωση της ανεργίας πάνω από 10% από εκεί που την κληρονομήσαμε, η ελληνική κοινωνία δεν ήταν απούσα.
Όρθια βγήκε από την κρίση. Όρθια αντιμετώπιζε μια νέα εποχή ελπίδας και δημιουργικότητας.
Η κυβέρνησή του ΣΥΡΙΖΑ παρέδωσε, επίσης, το 2019:
• Εθνική Αναπτυξιακή Στρατηγική.
• Εθνική Ψηφιακή Στρατηγική.
• Εθνικό Στρατηγικό Σχεδιασμό Υποδομών και Μεταφορών.
Και ο κ. Μητσοτάκης με τους υπουργούς του τα έβαλαν και τα τρία στην άκρη.
Για να «τρέξουν» μόνο συγκεκριμένα πρότζεκτ συγκεκριμένων συμφερόντων.
Οι μεγάλες προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας θα απαντηθούν μόνο με προοδευτικές λύσεις.
Με ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους, με προστασία της πρώτης κατοικίας, της επαγγελματικής στέγης, της αγροτικής γης, της φύσης και του περιβάλλοντος.
Με διάφανη και ισότιμη συμμετοχή των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στα εργαλεία στήριξης και χρηματοδότησης.
Με ένα δίκαιο και σταθερό φορολογικό σύστημα, που θα προβλέπει και αύξηση του αφορολογήτου για όλους.
Με μείωση του ενεργειακού κόστους και καταπολέμηση των καρτέλ και των στρεβλώσεων στη λειτουργία της αγοράς ενέργειας.
Με συνεισφορά των πολιτών στα δημόσια βάρη ανάλογα με τις δυνάμεις τους (άρθρο 4 του Συντάγματος).
Με μείωση των έμμεσων φόρων για την καταπολέμηση της ακρίβειας και την αύξηση της κατανάλωσης, που εφαρμόζουν με θετικά αποτελέσματα άλλες χώρες της Ε.Ε.
Με στήριξη των εργαζομένων και της αγοραστικής τους δύναμης και ουσιαστική αύξηση των μισθών πάνω από τον πληθωρισμό.
Με προστασία της εργασίας και της κοινωνίας, που δεν είναι απλώς αίτημα δικαιοσύνης, αλλά προϋπόθεση για την ανάπτυξη της οικονομίας και την ελεύθερη ανάπτυξη όλων των δυνατοτήτων των πολιτών.
Για εμάς δεν αποτελεί λύση ο εργασιακός μεσαίωνας.
Βιώσιμη επιχείρηση σημαίνει θέσεις εργασίας, καλύτεροι μισθοί, κατανάλωση, ανάπτυξη, καινοτομία και εξωστρέφεια.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει άλλη στρατηγική. Οι διαφορές είναι εμφανείς. Διατηρεί ψηλά το ενεργειακό κόστος και το κόστος παραγωγής, αφήνει τις αγορές χωρίς εποπτεία, έλεγχο και ρυθμιστική παρέμβαση όταν δυσλειτουργούν, καλλιεργεί τη χρηματοδοτική ασφυξία των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και η μόνη δήθεν διέξοδος που δίνει είναι η φθηνή εργασία, η απελευθέρωση των απολύσεων και η εξαθλίωση του εργαζόμενου.
Σε αντίθεση με τη ΝΔ, εμείς θεωρούμε την εργασία παραγωγική δύναμη, και ότι η στήριξη των μισθών, η διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων και η μείωση των ανισοτήτων συμβάλλουν καθοριστικά στην οικονομική ανάπτυξη.
Αγαπητέ Ντάνιελ, αγαπητοί παρευρισκόμενοι, είμαι ευγνώμων για την ευκαιρία να απευθυνθώ σ’ εσάς απόψε, σ’ αυτό το σημαντικό και πολύ επιτυχημένο συνέδριο. Μόλις πριν από λίγους μήνες, δεν είχα καμία απολύτως προσδοκία να προσκληθώ σ’ αυτή τη συγκέντρωση, πόσο μάλλον να απευθυνθώ σ’ εσάς ως επικεφαλής του κυρίου κόμματος της αντιπολίτευσης, του ΣΥΡΙΖΑ.
Αλλά όπως σημειώσατε στην εισαγωγή του προγράμματος, το 2023 ήταν μια χρονικά εκλογών για την Ελλάδα πολύ σημαντική. Το κόμμα μου έχασε τις εκλογές της 21ης Μαΐου, στις οποίες φιλοδοξούσαμε να ηγηθούμε μιας προοδευτικής κυβέρνησης συνασπισμού. Και στη συνέχεια, χάσαμε επίσης στις επαναληπτικές εκλογές της 25ης Ιουνίου.
Ήταν μια ηχηρή νίκη για τον εν ενεργεία πρωθυπουργό κ. Μητσοτάκη, μόλις δυο μήνες μετά από μια τραγική σύγκρουση τρένων, που οδήγησε 57 άτομα να χάσουν τη ζωή τους, κυρίως νέους που επέστρεφαν στο πανεπιστήμιο μετά από ένα μακρύ Σαββατοκύριακο.
Δυστυχώς, ο προκάτοχός μου, ο οποίος είναι πολύ γνωστός σε όλους σας και σ’ αυτό το συνέδριο, ο κ. Αλέξης Τσίπρας, αποφάσισε να παραιτηθεί από Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, παρ` όλο που η συντριπτική πλειοψηφία των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ, συμπεριλαμβανομένου και εμού, ήθελε να παραμείνει και να ανανεώσει το κόμμα.
Ένας νέος άνθρωπος, ηλικίας 49 ετών, ο Αλέξης, αποφάσισε να παραιτηθεί από ταπεινότητα, ότι ίσως αυτός έφταιγε για την ήττα, παρ` όλο που στην πραγματικότητα είχε κουβαλήσει μόνος του τον ΣΥΡΙΖΑ, καθιστώντας τον το πρώτο κόμμα της Αριστεράς που κυβέρνησε την Ελλάδα.
Ο Αλέξης είναι ο λόγος που πολλοί από εμάς μπήκαμε στον ΣΥΡΙΖΑ, συμπεριλαμβανομένου και εμού. Άνοιξε τον ΣΥΡΙΖΑ στο προοδευτικό κέντρο που θα μπορούσε να πάει μπροστά το κόμμα και να διασφαλίσει ότι η κυβερνητική κληρονομιά του ’15 ως το ’19 θα ζούσε μια θητεία που είδε τον ΣΥΡΙΖΑ να βγάζει τη χώρα από τρία αυστηρά πακέτα λιτότητας, διατηρώντας παράλληλα το δίχτυ κοινωνικής προστασίας για τους πιο ευάλωτους. Και επίσης, προστατεύοντας τα συμφέροντα της χώρας μας, επιλύοντας ένα μακροχρόνιο ευρωπαϊκό ζήτημα στο βορρά μας, μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας.
Δυο μήνες αφού ο Αλέξης αποφάσισε να παραιτηθεί, ανακοίνωσα την υποψηφιότητά μου να τον διαδεχτώ. Δεν ήμουν γνώστης του κόμματος, το αντίθετο μάλιστα. Η πρώτη μου παρουσίαση στο κοινό έγινε στις 30 Απριλίου, στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ, σε μια τιμητική θέση χωρίς καμία πιθανότητας εκλογής στη Βουλή. Επίσης, δεν ταίριαζα στο προφίλ της παραδοσιακής Αριστεράς. Ως πρώην επιχειρηματίας με έδρα το Μαϊάμι, πρώην χρηματιστής της Goldman Sachs, επιχειρηματίας και στέλεχος της ναυτιλίας. Αλλά εξελέγην με μεγάλη διαφορά ως outsider στον προκριματικό γύρο που κέρδισε τις εργατικές γειτονιές και τις αγροτικές περιοχές. Και αυτό είναι το πιο αποκαλυπτικό μέρος της θέσης μου σήμερα, ότι όσοι έμειναν έξω από το λεγόμενο σύστημα, είδαν σ’ εμένα έναν σύγχρονο μαχητή όχι μόνο για τα συμφέροντά τους, αλλά για το συλλογικό μέλλον της χώρας.
Φιλοδοξώ να είμαι ο επόμενος πρωθυπουργός της χώρας για όλους τους Έλληνες, εσωτερικά και διεθνώς. Αλλά η πίστη μου, πάνω απ’ όλα, βρίσκεται στον λαό που με αγκάλιασε και μου έδωσε ώθηση. Οι άνθρωποι που αγωνίζονται να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους, οι άνθρωποι που λαχταρούν τα παιδιά τους να επιστρέψουν στην Ελλάδα, οι άνθρωποι που είναι θαμμένοι με σωρούς λάσπης μετά τις πρόσφατες πλημμύρες και με αμελητέα κρατική στήριξη γι` αυτούς.
Οι επενδυτές που μας παρακολουθούν μπορούν να είναι σίγουροι ότι δεν είμαι λαϊκιστής. Αλλά είμαι απολύτως με τον πληθυσμό στο σύνολό του, με τους ανθρώπους, σε αντίθεση με την τυφλή τήρηση των μετρήσεων οικονομικής απόδοσης.
Οι δημοσιονομικές μας και κοινωνικές μας πολιτικές θα παράξουν ένα τεράστιο κοινωνικό και μακροπρόθεσμο δημοσιονομικό πλεόνασμα. Γιατί όλη μου η υποψηφιότητα έχει βασιστεί σ’ ένα σύνολο προτάσεων πολιτικής που θα μεταρρυθμίσουν δραστικά το ελληνικό κράτος. Να απαλλαγούμε από τη χρόνια διαφθορά και τα εδραιωμένα συμφέροντα που ο συναγωνιστής μου από την αμερικανική Παιδεία, ο πρωθυπουργός και γιος ενός δεξιού πρωθυπουργού, δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει.
Μην ανησυχείτε, θα τοποθετήσω τις μετρήσεις αργότερα για να δικαιολογήσω τον χαρακτηρισμό. Επειδή θα πρέπει να γνωρίζετε την αλήθεια. Πέρα από την ευφράδεια στα Αγγλικά για την επενδυτική βαθμίδα και τα «ζήτω» που θα ακούσετε τη Δευτέρα.
Διαβάζω τον Economist, Ντάνιελ, από 14 ετών, όταν πήγα σε οικοτροφείο στη Βοστόνη. Και ναι, μπορεί να ακούγεται κλισέ, αλλά ο Economist είναι ελληνική λέξη, και το ξέρεις πολύ καλά. Αλλά πόσο βαθιά έχουμε σκεφτεί αυτή τη λέξη; Μια σύνθετη λέξη, από το «οίκος» και «νόμος». Νόμος, σημαίνει τάξη, κανόνας. Οίκος σημαίνει σπίτι, κατοικία. Τι είναι λοιπόν η τάξη στα του οίκου; Αν αφαιρέσετε τις ανθρώπινες ζωές από το σπίτι, τότε η μόνη τάξη που ισχύει, είναι αυτή που αφορά τους πολιτικούς μηχανικούς και τους αρχιτέκτονες. Είναι η ανθρώπινη ζωή που κάνει τα οικονομικά αυτό που είναι. Δεν έχει να κάνει με την αύξηση του ΑΕΠ και τις αξιολογήσεις των ομολόγων. Είναι η ανθρώπινη ζωή που έχει σημασία για τα οικονομικά, αν έχουν οποιοδήποτε νόημα.
Η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας -και η Ελλάδα γνωρίζει πολλά απ’ αυτό, και πολλοί πρώην όπως εγώ- ντρέπονταν για τη φήμη της χώρας μας πριν από μια δεκαετία. Μερικοί από μας είδαν μια μορφή διακρίσεων εναντίον μας, ότι ήμασταν οκνηροί, για παράδειγμα, αν και δουλεύαμε πολύ σκληρά.
Η κυρίαρχη αξιολόγησή σας λέει απλά ότι μπορείτε να συνεχίσετε να ζείτε στο σπίτι σας χωρίς τον φόβο της κατάσχεσης. Αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η ζωή μέσα στο σπίτι είναι ευτυχισμένη, ή αυτό που επιδιώκετε. Σε αυτό ακριβώς το σημείο πιστεύω ότι η σύγχρονη Αριστερά και οι προοδευτικοί θα πρέπει να επικεντρωθούν στο μέρισμα της ευημερίας ή της ευτυχίας, παράλληλα με τη συνετή δημοσιονομική πολιτική.
Το δίχτυ κοινωνικής προστασίας είναι προφανώς ένα τεράστιο στοιχείο στον δρόμο προς την ευτυχία, όπως η στέγαση, η ικανότητα να αντέχει κάποιος στην κλιματική αλλαγή, η ικανότητα να περνάτε χρόνο με την οικογένειά σας, να έχετε δουλειά, να σας σέβονται, η ικανότητα να εκπαιδεύει κάποιος τα παιδιά του, η ικανότητα να είσαι διαφορετικός από την πλειονότητα και να αγαπιέσαι για τη μοναδικότητά σου.
Οι προοδευτικοί στην Ευρώπη είναι παντού και θα πρέπει να αναδιατυπώσουν την κύρια εντολή τους για να προσαρμοστούν στους καιρούς. Φυσικά και θέλουμε να μειώσουμε τις ανισότητες, είναι τεράστιες. Αλλά αυτό που πραγματικά θέλουμε είναι ισότητα στο δικαίωμα να επιδιώκουμε την ευτυχία ο καθένας από εμάς με το δικό του τρόπο.
Ισότητα στο δικαίωμα επιδίωξης της ευτυχίας. Αν μπορέσουμε να κάνουμε αυτό το βασικό μας μήνυμα, σε αντίθεση με την τοποθέτηση των ανθρώπων σε αντίθετες παρατάξεις με γλώσσα από τον περασμένο αιώνα, θα κερδίσουμε. Και το σημαντικότερο, η κοινωνία θα κερδίσει επειδή θα καλλιεργήσουμε μια κολεκτιβιστική ανάπτυξη βασισμένη στη φωτισμένη κοινωνία. Και αυτό, αγαπητέ Ντάνιελ, είναι ένα πραγματικό οικονομικό μοντέλο.
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συμπολίτες που μας ακούτε, τη Δευτέρα το βράδυ, σε αυτό το συνέδριο, ο κ. Μητσοτάκης θα υπερηφανευτεί πολύ για την επενδυτική βαθμίδα της χώρας. Και όντως, είναι ένα αναμφίβολα θετικό συμβάν, μια θετική εξέλιξη το ότι οι θυσίες του ελληνικού λαού αναγνωρίζονται επιτέλους. Και ο κ. Μητσοτάκης σε ανάρτησή του, αμέσως μετά την περηφάνια του για το κατόρθωμα της χώρας, έσπευσε να πει ότι θα συνεχίσει τη μεταρρυθμιστική του ατζέντα, υπονοώντας ότι η ατζέντα του είναι υπεύθυνη γι` αυτό το κατόρθωμα. Οικειοποιείται δηλαδή τις προσπάθειες επί σχεδόν 15 χρόνια, ενός ολόκληρου λαού. Και οικειοποιείται και τα αποτελέσματα που έφερε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν είναι ανάγκη να πιστέψετε εμένα, απλά διαβάστε την ανάλυση της Standard and Poor’s που εξηγεί την απόφασή της.
Πρώτα απ’ όλα, αναφέρει ότι μέχρι το 2019 η κατάσταση είχε βελτιωθεί πολύ όσον αφορά στη φοροδιαφυγή, στους όρους υγιούς ανταγωνισμού και στις μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη. Εκθείαζε η ανάλυση τη ρύθμιση χρέους που έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ, επικεντρώνοντας στην πολύ μακριά διάρκεια ωρίμανσης του δημόσιου χρέους, 19,7 χρόνια και στο πολύ χαμηλό κόστος του δανεισμού που κλείδωσε ο ΣΥΡΙΖΑ, με 1,64% επιτόκιο. Σχεδόν 20 χρόνια με 1,64% επιτόκιο.
Αυτό είναι στο κέντρο της αξιολόγησης που πήρε η χώρα. Η S&P αναφέρεται επίσης στα 37 δισ. ευρώ ταμειακό απόθεμα ως πολύ μεγάλη ρευστότητα για το μέγεθος της οικονομίας. Και να θυμίσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ με υπουργό Οικονομικών τον Ευκλείδη Τσακαλώτο, είχε αφήσει 37 δισ. στα Ταμεία το 2019. Και σε μια οικονομία που τότε ήταν μικρότερη από τώρα.
Άρα δηλαδή η Νέα Δημοκρατία, παρά τα πάρα πολλά πακέτα στήριξης που έχει διοχετεύσει στην αγορά, έχει αναλογικά μειώσει το μαξιλαράκι που έχει η χώρα. Έχει ενδιαφέρον όμως να ακούσουμε τι άλλα είπε η Standard & Poor’s. Αναφέρθηκε στο πολύ υψηλό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, παρά τη μεγάλη ανάκαμψη στον τουρισμό. Περιέγραψε την εξωστρέφεια της χώρας ως αδύναμη. Θεωρεί τις δαπάνες για τις πυρκαγιές και τις πλημμύρες μεμονωμένες και τοπικού αντίκτυπου. Μια εκτίμηση με την οποία διαφωνώ πλήρως.
Αναφέρεται στις ευνοϊκές πιστωτικές συνθήκες μετά τις βελτιώσεις στον τραπεζικό τομέα, αλλά αγνοεί πλήρως την τεράστια κερδοφορία των τραπεζών, καθώς κρατάνε τα επιτόκια στις καταθέσεις πάρα πολύ χαμηλά, καθώς η Ελλάδα έχει το δεύτερο μεγαλύτερο επιτόκιο στην ευρωζώνη στα δάνεια νοικοκυριών και επιχειρήσεων, με 11,9% για τα ανοιχτά δάνεια στα νοικοκυριά, σε σχέση με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 7,9% και 6,34% στα επιχειρηματικά δάνεια σε σχέση με μέσο όρο κάτω του 5% για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η Standard & Poor’s επίσης αναφέρεται στις κυβερνητικές δαπάνες ως μέρος του ΑΕΠ, και λέει ότι αναλογικά είναι στα μεγαλύτερα ποσοστά σχεδόν από όλες τις χώρες που αξιολογούν, όχι μόνο Ευρώπη. Από όλες τις χώρες που αξιολογούν. Με άλλα λόγια, αναφέρεται σε μια κρατικοδίαιτη οικονομία. Διότι αυτές οι δαπάνες, όπως ξέρετε, χρηματοδοτούνται από φόρους. Κι απέναντι σ’ αυτή την κυβερνητική δαπάνη, είδαμε πέρυσι μια προσωρινή αλλά μη βιώσιμη ένεση ρευστότητας, η οποία ήρθε από άμεσες ξένες επενδύσεις κυρίως στον τομέα του real estate και οι οποίες αυτές επενδύσεις έχουν πέσει το α’ εξάμηνο του 2023 κατά 68%, δημιουργώντας λοιπόν τη βάση για περαιτέρω επιβράδυνση από δω και πέρα.
Η οικονομία μας πρόκειται για μια οικονομία που έχει τεράστιο δρόμο μπροστά της για να πετύχει τη σύγκλιση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι λιγότερο από το 60% του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μιλάμε κυριολεκτικά για μια δεκαπενταετία ανάπτυξης που έχει χαθεί.
Αυτό είναι μια ολόκληρη γενιά που έχει χαθεί. Και πρόκειται για μια οικονομία η οποία, όπως ξέρετε, έχει άδικο φορολογικό σύστημα: 1 στους 2 πολίτες δεν πληρώνει φόρο εισοδήματος, δημιουργώντας ένα δυσβάσταχτο φορτίο. Για ποιους; Για τους μισθωτούς και τους συνταξιούχους. Και παράλληλα μ’ αυτό, έχουμε και μια στρεβλή αναλογία έμμεσων με άμεσους φόρους, που πλήττει τα πιο αδύναμα στρώματα της κοινωνίας.
Η ακρίβεια γονατίζει τα νοικοκυριά -τα σούπερ μάρκετ και οι δυσβάσταχτοι λογαριασμοί- κι ενώ η ανάπτυξη το 2023 θα είναι 2,3%, οι φόροι το 2023 θα είναι αυξημένοι κατά 8% σε σχέση με τους κυβερνητικούς στόχους. Τα έσοδα από το ΦΠΑ είναι αυξημένα 5,5% σε σχέση με πέρυσι και αναμένεται να αυξηθούν 4% επιπλέον σε σχέση με φέτος. Και την ίδια στιγμή, η Ελλάδα είναι η 4η πανευρωπαϊκά χώρα και μέσα στις 10 παγκοσμίως στην τιμή της βενζίνης. Αλλά δεν μειώνεται ο ειδικός φόρος στα καύσιμα ούτε φορολογούνται τα υπερκέρδη. Δεν χαρακτηρίζεις λοιπόν σε καμία περίπτωση την επενδυτική βαθμίδα της Standard & Poor’s ως διαχειριστικό θρίαμβο του Κυριάκου Μητσοτάκη.
Κι όπως έχω ήδη πει δημόσια, πρέπει να αναβαθμίσουμε σε βαθμίδα την ποιότητα ζωής του απλού κόσμου. Και εδώ κουμπώνει και η ερμηνεία που έδωσα στον όρο «οικονομία» στην αγγλόφωνη εισαγωγή μου. Ας κοιτάξουμε γι` αυτά τα θέματα, γι` αυτό τον ορισμό, ας κοιτάξουμε τη στέγη, την Υγεία και την Παιδεία. Πολύ σύντομα.
Στέγη: Και όμως, στην Ελλάδα της επενδυτικής βαθμίδας έχουμε το υψηλότερο κόστος στέγασης στην Ευρώπη. Εμείς έχουμε αυτή την πρωτιά. To 74,2% των ενοικιαστών, σύμφωνα με την Eurobank, δαπανούν πάνω από 40% του εισοδήματός τους για την κάλυψη των αναγκών της στέγασής τους. Ένας μέσος εργαζόμενος που δεν έχει δικό του σπίτι στην Αθήνα, χρειάζεται σήμερα να δαπανήσει το 56% του εισοδήματός του για την πληρωμή του ενοικίου, όταν το 2018 ήταν 42%. Πήγαμε από το 42 στο 56, μέσα σε 5 χρόνια. Αν εξετάσουμε ότι περίπου το 20% των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα εισπράττουν κάτω από 620 ευρώ καθαρά το μήνα, τότε συμπεραίνουμε ότι για ένα τεράστιο κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού ένας μισθός δεν ισοδυναμεί με ένα νοίκι. Και αν βέβαια μιλάμε για πολυπρόσωπο νοικοκυριό, τότε σίγουρα χρειάζεται κι ένα μέρος του δεύτερου μισθού.
Δεύτερον, Υγεία: Η κοινωνία γνωρίζει την τεράστια υποστελέχωση που υπάρχει στο ΕΣΥ, παρά τα υπέρογκα ποσά από τα ευρωπαϊκά πακέτα στήριξης για την πανδημία. Εκεί έπρεπε να είχαμε βελτιωθεί μετά την πανδημία. Δεν το έχουμε κάνει. Και ποιο είναι το αποτέλεσμα; Το 40% των δαπανών στη χώρα μας για την Υγεία είναι ιδιωτικές, και αυτό αναιρεί κάθε έννοια δημόσιας υγείας. Είμαστε από τις χώρες με τις υψηλότερες ιδιωτικές δαπάνες στην Υγεία.
Και ο κ. Μητσοτάκης προχθές ανακοίνωσε την “επανάστασή του” για το σύστημα της Υγείας, για τις διοικήσεις των νοσοκομείων, των πολιτικών διορισμών. Και τι κάνει; Δίνει υπερεξουσία στον εκάστοτε υπουργό να αξιολογεί, να προσλαμβάνει και να διώχνει τις διοικήσεις των νοσοκομείων. Και ρωτάω, ταπεινά και με απλά ελληνικά: είναι τόσο δύσκολο επιτέλους να βγάλουμε την κομματοκρατία από τις διοικήσεις στο ΕΣΥ; Είναι τόσο δύσκολο; Δεν το θέλει η μεγάλη πλειοψηφία της χώρας; Γιατί το κάνουμε;
Τρίτον, Παιδεία: Το 2020, μόνο το 71,3% των παιδιών ηλικίας 3 και κάτω συμμετείχε στην προσχολική εκπαίδευση, όταν ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 93% και ο στόχος είναι 96%. Άρα λοιπόν, εμείς είμαστε στο 71%.
Το 2011 το ποσοστό αυτό ήταν 85%, μεγάλη πτώση. Και μικρότερο ποσοστό δαπανών για την Παιδεία έχουμε πάλι εμείς. Η Ελλάδα με ποσοστό δαπανών 4%, βρίσκεται στη 18η θέση μεταξύ των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και αντί να επενδύσουμε εκεί, τι λέμε; Ιδιωτικοποιήσεις, ιδιωτικά πανεπιστήμια. Δεν μιλάμε για την επένδυση που πρέπει να γίνει για να έχουμε σύγκληση με την Ευρώπη.
Κυρίες και κύριοι, όταν η Ελλάδα βγήκε από τα μνημόνια το 2018, με ρυθμισμένο το χρέος, με 12 τρίμηνα ανάπτυξης, με μείωση της ανεργίας πάνω από 10% από εκεί που το είχε παραλάβει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, η ελληνική κοινωνία δεν ήταν απούσα, όρθια βγήκε από την κρίση. Όρθια αντιμετώπιζε μια νέα εποχή ελπίδας και δημιουργικότητας.
Η κυβέρνησή μάς παρέδωσε το 2019 εθνική αναπτυξιακή στρατηγική, εθνική ψηφιακή στρατηγική και εθνικό στρατηγικό σχεδιασμό υποδομών και μεταφορών. Και ο κ. Μητσοτάκης με τους υπουργούς του τα έβαλαν και τα τρία στην άκρη για να τρέξουν μόνο συγκεκριμένα projects, τα οποία ικανοποιούσαν συγκεκριμένα συμφέροντα.
Οι μεγάλες προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας μπορούν και πρέπει να απαντηθούν μόνο με προοδευτικές λύσεις: με ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους, με προστασία της πρώτης κατοικίας, της επαγγελματικής στέγης, της αγροτικής γης, της φύσης και του περιβάλλοντος. Με διάφανη και ισότιμη συμμετοχή των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στα εργαλεία στήριξης και χρηματοδότησης. Με δίκαιους όρους, για τη στήριξή τους.
Με ενεργοποίηση της Αναπτυξιακής Τράπεζας που συστάθηκε επί δικής μας κυβέρνησης. Με αύξηση της απορροφητικότητας στα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, που σήμερα παραμένει χαμηλή. Μ’ ένα δίκαιο και σταθερό φορολογικό σύστημα, που θα προβλέπει και αύξηση του αφορολόγητου για όλους.
Με μείωση του ενεργειακού κόστους, με καταπολέμηση των καρτέλ και των στρεβλώσεων στη λειτουργία της αγοράς ενέργειας. Με συνεισφορά των πολιτών στα δημόσια βάρη ανάλογα με τις δυνάμεις τους, όπως προβλέπει το άρθρο 4 του Συντάγματος. Με μείωση των έμμεσων φόρων για την καταπολέμηση της ακρίβειας και την αύξηση της κατανάλωσης, που εφαρμόζουν με θετικά αποτελέσματα άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Με στήριξη των εργαζομένων και της αγοραστικής τους δύναμης και ουσιαστική αύξηση των μισθών πάνω από τον πληθωρισμό. Με προστασία της εργασίας και της κοινωνίας, που δεν είναι απλώς αίτημα δικαιοσύνης, αλλά προϋπόθεση για την ανάπτυξη της οικονομίας και την ελεύθερη ανάπτυξη των δυνατοτήτων όλων των πολιτών. Είμαστε ξεκάθαροι: Για εμάς δεν αποτελεί λύση ο εργασιακός μεσαίωνας. Βιώσιμη επιχείρηση σημαίνει θέσεις εργασίας, καλύτεροι μισθοί, κατανάλωση, ανάπτυξη, καινοτομία και εξωστρέφεια.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει άλλη στρατηγική. Οι διαφορές είναι εμφανείς. Διατηρεί ψηλά το ενεργειακό κόστος και το κόστος παραγωγής, αφήνει τις αγορές χωρίς εποπτεία, έλεγχο και ρυθμιστική παρέμβαση όταν δυσλειτουργούν, καλλιεργεί τη χρηματοδοτική ασφυξία των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Και η μόνη δήθεν διέξοδος που δίνει είναι η φθηνή εργασία, η απελευθέρωση των απολύσεων και η de facto εξαθλίωση του εργαζομένου.
Σε αντίθεση με τη Νέα Δημοκρατία, εμείς θεωρούμε την εργασία παραγωγική δύναμη. Και θεωρούμε ότι η στήριξη των μισθών, η διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων και η μείωση των ανισοτήτων συμβάλλουν καθοριστικά στην οικονομική ανάπτυξη. Θεωρούμε αναγκαία την αποκατάσταση και την κατοχύρωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων και τη λειτουργία της αγοράς εργασίας, με κανόνες και αυστηρό έλεγχο. Αυτό εξάλλου επιβάλλουν και οι κανόνες του υγιούς ανταγωνισμού στη χώρα.
Η πολιτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη είναι αντίθετη και με τις ευρωπαϊκές αποφάσεις. Η ευρωπαϊκή οδηγία για τον κατώτατο μισθό αναφέρει ότι η αύξηση των μισθών ενισχύει τη ζήτησή και αποτελεί βασικό παράγοντα ανάκαμψης της οικονομίας. Και θέτει τον στόχο της κάλυψης των εργαζομένων κατά 80% από Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας στα κράτη μέλη. Αυτό είναι η ευρωπαϊκή οδηγία.
Κυρίες και κύριοι, τα οικονομικά πρέπει να είναι ανθρωποκεντρικά για να έχουν ουσία. Και ειδικά σε μια εποχή μεγάλων κρίσεων, σε μια εποχή όπου στη γειτονιά μας κυριαρχούν οι πολεμικές συγκρούσεις, οι τυφλές επιθέσεις, η αστάθεια, η ανησυχία και ο φόβος. Σε μια εποχή κατά την οποία η ειρηνική συνύπαρξη των λαών και η συνύπαρξη των κρατών αμφισβητείται, χρειάζεται σχέδιο, σοβαρότητα, ενσυναίσθηση. Για να προστατευτεί η κοινωνία, για να θωρακιστεί η οικονομία.
Γι` αυτό θα μου επιτρέψετε να κλείσω με μια αναφορά στην εξωτερική πολιτική. Είναι σαφές σε όλους μας ότι οι παγκόσμιες γεωπολιτικές εξελίξεις και η αποσταθεροποίηση της ευρύτερης περιοχής μας τα τελευταία χρόνια, μας επηρεάζουν όλους και άμεσα. Παρακολουθούμε όλοι με τρόμο τις εγκληματικές επιθέσεις της Χαμάς, που οδήγησαν 1.300 αμάχους να χάσουν τη ζωή τους. Μια αποτρόπαια πράξη που καταδικάσαμε, όπως ορθώς καταδικάστηκε και από τη Διεθνή Κοινότητα.
Όπως τονίσαμε, τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει αυτή την πράξη. Οι τεράστιες ευθύνες όμως της ισραηλινής ηγεσίας με το αδιέξοδο στο Παλαιστινιακό για τη συνεχιζόμενη κατοχή, για τους εποικισμούς, για την ένταση στο τέμενος Αλ-Άκσα, είναι αδιαμφισβήτητες. Υπάρχουν ευθύνες. Αλλά τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει αυτή την πράξη της Χαμάς κατά αμάχων.
Σε αυτό το πλαίσιο, τονίζουμε σήμερα, όπως τονίσαμε από την πρώτη στιγμή, ότι η απόλυτη καταδίκη της Χαμάς και των ενεργειών της δεν μπορεί να ισοδυναμεί με πράσινο φως για αντιμετώπισή της με ισραηλινές επιχειρήσεις που οδηγούν σε θάνατο ακόμα περισσότερους αμάχους.
Δεν είναι αυτή η λύση. Και δυστυχώς, κάθε μέρα ακούμε για περισσότερους, για εκατοντάδες νέους αμάχους νεκρούς στη Γάζα. Όσο σημαντικό κι αν είναι να αντιμετωπιστεί η Χαμάς, ο φαύλος κύκλος βίας που δημιουργείται θα βυθίζει κάθε μέρα όχι μόνο τους Παλαιστίνιους, αλλά και τους Ισραηλινούς σε αδιέξοδο και ανασφάλεια. Και απέναντι σ’ αυτές τις εξελίξεις, βλέπουμε για μια ακόμη φορά τη Διεθνή Κοινότητα να αδυνατεί να παρέμβει αποφασιστικά.
Είναι πραγματικά απαράδεκτο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να παρακολουθεί άπραγο αυτή τη σύγκρουση να επιδεινώνεται. Είναι απαράδεκτο αυτό με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Και είναι επίσης απαράδεκτο ότι οι ΗΠΑ βάζουν βέτο σε σχετικό ψήφισμα του ΟΗΕ.
Η Διεθνής Κοινότητα θα πρέπει να κάνει το παν για να εξασφαλιστεί κατάπαυση πυρός, με απελευθέρωση των ομήρων και αποτροπή τόσο της ανθρωπιστικής κρίσης στη Γάζα όσο και τις πιθανότητες διεύρυνσης της ανάφλεξης και σε άλλες χώρες της περιοχής. Και γνωρίζουμε όλο πολύ καλά τι θα σημαίνει για την περιοχή μας για τη χώρα μας, η συνέχεια αυτής της κρίσης, μεταξύ άλλων, και με τη δημιουργία νέων ανεξέλεγκτων προσφυγικών ροών.
Και όπως ξέρετε πολύ καλά, όπως ξέρουμε όλοι οι Έλληνες ότι η Ελλάδα θα βρεθεί να αντιμετωπίζει τις προσφυγικές ροές πρώτη, πριν η Ευρωπαϊκή Ένωση αναλάβει τις ευθύνες της. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η απόφαση του κ. Μητσοτάκη να συναντήσει μόνο τον πρωθυπουργό του Ισραήλ, αποτελεί στρατηγικό λάθος και ρήξη με την πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική που παραδοσιακά ακολουθεί η χώρα μας.
Δεν είναι δυνατόν ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο Πρόεδρος της Γαλλίας, οι πρωθυπουργοί της Ισπανίας και της Ολλανδίας και της Ιταλίας να συναντούν και τον Πρόεδρο της Παλαιστίνης και ο κ. Μητσοτάκης να μη δέχεται να τον δει.
Η Ελλάδα θα έπρεπε να πρωτοστατεί στην προσπάθεια για κατάπαυση πυρός, όχι να φοβάται να το ψελλίσει σαν λέξη, ή να λέει δημόσια «οι απώλειες αμάχων δεν πρέπει να είναι μεγάλες». Όχι κ. Μητσοτάκη, οι απώλειες των αμάχων πρέπει να είναι μηδενικές.
Και είναι διπλά απαράδεκτο να γίνονται αυτές οι δηλώσεις από τον κ. Μητσοτάκη μετά τους νεκρούς αμάχους στο σύμπλεγμα της Μονής του Αγίου Πορφυρίου για την προστασία του οποίου είχε παρέμβει ο ίδιος λίγες μέρες πριν.
Και όταν επιτευχθεί η κατάπαυση πυρός, η Ελλάδα θα πρέπει να κάνει το παν, όσο δύσκολο και να είναι, όπως έχει προσπαθήσει και στο παρελθόν, εξάλλου, να επανεκκινήσουν οι συνομιλίες για λύση δυο κρατών που θα συνυπάρχουν και θα συμβιώνουν ειρηνικά, στη βάση των συνόρων του 1967, με τα Ανατολικά Ιεροσόλυμα πρωτεύουσα του παλαιστινιακού κράτους.
Το συμφέρον της Ελλάδας επιβάλλει να προωθεί την ειρήνη, τη σταθερότητα, το Διεθνές Δίκαιο στην περιοχή μας. Αυτό πρέπει να είναι το μήνυμά μας είτε στη Μέση Ανατολή αλλά και βέβαια με τον επικίνδυνο ρόλο που παίζει το Ιράν, είτε στην Ουκρανία, απέναντι στην παράνομη και αιματηρή εισβολή της Ρωσίας.
Αλλά η στάση αυτή επιβάλλει να αποτελούμε ευρωπαϊκό πυλώνα ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή. Όχι να βασιζόμαστε σε μια μονοδιάστατη εξωτερική πολιτική του “δεδομένου συμμάχου”, με ενέργειες εις βάρος των συμφερόντων της χώρας και της περιοχής μας. Όχι να επιδιώκουμε τον ρόλο του προκεχωρημένου φυλακίου, που αναλαμβάνει όλο και πιο επικίνδυνα καθήκοντα προκειμένου να αναβαθμίσει τη θέση του στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
Αυτή πρέπει να είναι η εξωτερική πολιτική μας και αυτή πρέπει να είναι η οικονομική ανθρωποκεντρική πολιτική μας.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
Συνέντευξη του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία στο 27ο ετήσιο Συνέδριο του Economist
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Ευχαριστούμε πάρα πολύ για την πολυεπίπεδη ομιλία. Έχουμε ελάχιστο χρόνο, ξέρω ότι είμαστε ανάμεσα στους φίλους μας και το δείπνο τους, οπότε να επιστρέψω λίγο στο θέμα της μεγάλης μετάβασης που είναι και το θέμα της σημερινής μας εκδήλωσης. Να ξεκινήσω σε προσωπικό επίπεδο λέγοντας ότι η δική σας μετάβασή μέσα στον κόσμο της πολιτικής ήταν ξαφνική. Τι είναι αυτό που σας εξέπληξε περισσότερο στη μεγάλη αυτή μετάβαση που αναλάβατε;
Σ. ΚΑΣΣΕΛΑΚΗΣ: Νομίζω ότι αυτό που μ’ εξέπληξε περισσότερο είναι η αγάπη που δείχνει ο κόσμος για σένα, υπέροχοι, καθημερινοί, απλοί άνθρωποι τους οποίους δεν τους ξέρεις προσωπικά. Βγαίνεις στον δρόμο και βλέπεις ανθρώπους ίδιας ή μεγαλύτερης ηλικίας οι οποίοι κλαίνε στον ώμο σου. Και βλέπουν σ’ εσένα τις δυνατότητες για τη χώρα και το έθνος που αγαπούν. Τις δυνατότητες για βελτίωση και τις δυνατότητες να αφήσουν ένα κληροδότημα στα δικά τους παιδιά και εγγόνια. Αυτό είναι κάτι που με γεμίζει ταπεινοφροσύνη. Έχω ζήσει στον κόσμο των επιχειρήσεων για πολλά χρόνια. Και στον κόσμο αυτό, αλληλοεπιδράς με τους πελάτες, τους προϊσταμένους σου, τους συνεργάτες σου, έχεις πολλές συναλλαγές και κάποιες φορές μπορεί να αναπτυχθεί και κάποια φιλία. Όμως, σ’ αυτό τον κόσμο, ιδίως όταν είσαι υποψήφιος επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης, τότε αυτό σου επιβάλλει την ηθική υποχρέωση να τα καταφέρεις για τους ανθρώπους. Και για μένα, ειλικρινά δε με ενδιαφέρουν όλα αυτά τα νέα στις ειδήσεις. Εγώ αυτή τη στιγμή λογοδοτώ στους ανθρώπους της κοινωνίας καθημερινά, καθώς κινούμαστε προς τα εμπρός ως επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης και, βεβαίως, αν θα έχω την τιμή να είμαι πρωθυπουργός.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Είναι δύσκολο παιχνίδι η πολιτική, το ανακαλύψατε πολύ γρήγορα. Τι συμβαίνει με τη μεγάλη μετάβαση εντός του ΣΥΡΙΖΑ, πώς θα κρατήσετε τον ΣΥΡΙΖΑ ενωμένο;
Σ. ΚΑΣΣΕΛΑΚΗΣ: Η πολιτική είναι δύσκολο παιχνίδι, το ίδιο και οι επιχειρήσεις. Άρα, κατά μία έννοια, η πολιτική είναι πιο δίκαιη από τις επιχειρήσεις, γιατί κάθε μέρα κρίνεσαι. Και κρίνεσαι από πολλούς. Συνεπώς, αν είσαι αυθεντικός απέναντι στον εαυτό σου και θέλεις να κάνεις το σωστό, τότε συν τω χρόνω θα τα καταφέρεις. Στις επιχειρήσεις, ένα αφεντικό μπορεί να υπαγορεύσει το μέλλον σου και μπορεί να σε γυρίσει πίσω δέκα χρόνια. Άρα, κατά μία έννοια η πολιτική είναι πιο δίκαιη και σίγουρα είναι πιο όμορφη από τις επιχειρήσεις, αναμφίβολα.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Πώς κρατάς λοιπόν το κόμμα ενωμένο; Γιατί υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι τους οποίους έπρεπε να επαναφέρεις πειθαρχικά. Πώς σας φαίνεται αυτή η πρόκληση;
Σ. ΚΑΣΣΕΛΑΚΗΣ: Υπάρχει πλουραλισμός στο κόμμα μας, υπάρχουν ελάχιστες διαφορές σε ό,τι αφορά την πολιτική πειθώ. Δυστυχώς δεν είχα την ευκαιρία να αναπτύξω όλες αυτές τις σχέσεις σε βάθος χρόνου όπως άλλοι άνθρωποι μέσα στο κόμμα, όμως είμαι πεπεισμένος ότι μόλις με συναντήσουν και δουν ότι είμαι ένας τύπος που απλά θέλει να κάνει κάτι καλό για την πατρίδα του, νομίζω ότι θα σκεφτούν και πάλι και θα δουν ότι μπορούμε να κερδίσουμε και να αλλάξουμε τη χώρα. Το όραμα είναι αυτό που μας ενώνει, που ενώνει τους πάντες. Και βεβαίως θα βοηθήσει το κόμμα προς τα μπροστά.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Τελευταίο ερώτημα: Η μεγάλη μετάβαση για την Ελλάδα, η δουλειά του να πείσεις τη χώρα -γιατί, όπως είπατε, είχαμε εκλογές μόλις, είχαμε μια ηχηρή ήττα του κόμματος- είδα ότι απονείματε τα εύσημα στον προκάτοχό σας. Έχετε μπροστά σας ένα μεγάλο βουνό που πρέπει να σκαρφαλώσεις για να πείσετε τους Έλληνες ότι είστε το άτομο το οποίο στις επόμενες εκλογές θα αναλάβετε την τύχη της χώρας. Ποια είναι η προτεραιότητά σας;
Σ. ΚΑΣΣΕΛΑΚΗΣ: Διαφωνώ με το ερώτημα ότι εγώ είμαι το άτομο που θα πάω τη χώρα προς τα εμπρός. Χρειάζεσαι ομάδα. Χρειάζεσαι μια ομάδα ατόμων που να έχουν την ίδια ηθική, την ίδια ενσυναίσθηση, την ίδια ηθική πυξίδα. Ένα άτομο δεν αρκεί, χρειάζεσαι μια ομάδα, μια κοινωνία που να ξέρει τι ψηφίζει.
Ένας από τους βασικούς μου στόχους μέχρι τις επόμενες εκλογές είναι οι ψηφοφόροι αυτής της όμορφης χώρας καθώς και οι Έλληνες της διασποράς -γιατί κι αυτοί ψηφίζουν, ανήκουν στο ίδιο έθνος- να ψηφίσουν τον ΣΥΡΙΖΑ όχι επειδή τους αρέσω εγώ ή επειδή δεν τους αρέσω. Να ψηφίσουν διότι ξέρουν τι θα κάνουμε την επόμενη μέρα.
Είμαι ένας άνθρωπος ο οποίος ξεκίνησε την εκστρατεία του πάνω στη βάση προτάσεων πολιτικής. Και την πρώτη φορά, το πρώτο πράγμα θα είναι πλέον η ασυλία των μελών του Κοινοβουλίου. Αν το πεις κάπου έξω, δεν σε πιστεύουν. Δεν μπορείς καν ως μέλος του Κοινοβουλίου να αποκαλύψεις και τους όρους της λειτουργίας σου ως τέτοιο. Υπάρχουν βαθιά δημοκρατικά ζητήματα στην Ελλάδα που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Και δεν αρκεί να πούμε εμείς ότι η Ελλάδα είναι το λίκνο της δημοκρατίας, η γενέτειρα της δημοκρατίας, το λίκνο του πολιτισμού. Όχι. Πρέπει να κάνουμε μια ουσιαστική ενδοσκόπηση, και πρέπει να έχουμε τη λαϊκή εντολή για να το κάνουμε αυτό.
Αν λοιπόν πείσουμε τον λαό ότι ο Στέφανος και η ομάδα του έχει ένα πολύ λεπτομερές πρόγραμμα το οποίο θα αλλάξει τη χώρα προς το καλύτερο, τότε νομίζω θα κερδίσουμε.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Πρώτα απ’ όλα, αυτή είναι η αρχή του ταξιδιού σας οπότε ανυπομονώ να σας ξαναδούμε του χρόνου και μετά, την επόμενη χρονιά, για να δούμε την πρόοδο που έχει εκτελεσθεί. Εκτιμούμε πάρα πολύ που ήρθατε σήμερα μαζί μας.
Σ. ΚΑΣΣΕΛΑΚΗΣ: Πιστεύετε ότι σε δυο χρόνια θα έρθω ως πρωθυπουργός ή ως επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης;
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Δεν ξέρω, δεν προβλέπω, δεν ξέρω καν πότε θα γίνουν οι επόμενες εκλογές, ίσως εσείς να ξέρετε καλύτερα. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ και θα συνεχίσουμε αυτή την κουβέντα μας σ’ έναν χρόνο από σήμερα.
Φωτογραφία: ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ / EUROKINISSI
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία πλοήγησης και να αναλύουμε την επισκεψιμότητα της ιστοσελίδας μας. Με την παραμονή σας στην ιστοσελίδα, αποδέχεστε τη χρήση cookies όπως αυτή περιγράφεται στην Πολιτική CookiesΟΚ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου