Ένας προβληματικός θρίαμβος στη Ρουμανία
Τι αποκαλύπτουν οι ακυρωμένες εκλογές για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας
Η ακύρωση των αποτελεσμάτων των προεδρικών εκλογών της Ρουμανίας από το Συνταγματικό της Δικαστήριο είναι, εκ πρώτης όψεως, ένας θρίαμβος για τη δημοκρατία. Ακυρώνοντας τον πρώτο γύρο – που κέρδισε οριακά ο ακροδεξιός υποψήφιος Calin Georgescu εν μέσω ισχυρισμών για παρέμβαση που υποστηρίζεται από τη Ρωσία – το Δικαστήριο έστειλε ένα σαφές μήνυμα: η εκλογική ακεραιότητα δεν είναι αντικείμενο συζήτησης.
Είναι όμως αυτό πραγματικά μια νίκη; Στην πραγματικότητα, αυτή η απόφαση αντανακλά ένα ανησυχητικό μοτίβο στον τρόπο με τον οποίο οι δημοκρατίες αντιδρούν στις κρίσεις: μετά το γεγονός. Η ακύρωση δεν είναι τόσο υπεράσπιση της δημοκρατίας όσο μια έντονη υπενθύμιση των ορίων της δικαστικής εξουσίας. Τα δικαστήρια είναι, εξ ορισμού, αντιδραστικά – ανταποκρίνονται σε παραβιάσεις αλλά δεν μπορούν να τις αποτρέψουν. Ενώ το Συνταγματικό Δικαστήριο ανέλαβε τολμηρά μέτρα για την υποστήριξη των δημοκρατικών αρχών, η ευθύνη για την αντιμετώπιση των συστημικών τρωτών σημείων που επέτρεψαν αυτήν την παρέμβαση βρίσκεται αλλού: στους νομοθέτες, τις ρυθμιστικές αρχές και τα διεθνή πλαίσια.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι αυτό που αποκαλύπτει αυτή η υπόθεση σχετικά με τη μεταβαλλόμενη φύση των απειλών για τη δημοκρατία. Παραδοσιακά, η μαχητική δημοκρατία ήταν ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση εγχώριων κινδύνων όπως τα εξτρεμιστικά κόμματα ή τα αυταρχικά κινήματα. Στη Ρουμανία, το Συνταγματικό Δικαστήριο αντιμετώπισε ένα εγχώριο ζήτημα –την εκστρατεία του Georgescu– αλλά αποκάλυψε ένα διεθνικό πλέγμα χειραγώγησης. Οι εκστρατείες παραπληροφόρησης που υποστηρίζονται από τη Ρωσία, οι οποίες ενισχύονται από αλγόριθμους TikTok, έστριψαν την εκλογική διαδικασία και επιτέθηκαν στις ίδιες τις αρχές της δημοκρατικής διακυβέρνησης.
Τολμηρή απόφαση του Δικαστηρίου
Η ακύρωση των προεδρικών εκλογών στη Ρουμανία από το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν ήταν μια συνηθισμένη εφαρμογή του εκλογικού νόμου – ήταν μια δήλωση ότι η ίδια η ακεραιότητα της δημοκρατικής διαδικασίας ήταν υπό πολιορκία. Αντιμέτωπο με πρωτοφανή στοιχεία εξωτερικής χειραγώγησης, το Δικαστήριο ενήργησε αποφασιστικά, επικαλούμενο τις αρχές της δημοκρατικής αυτοάμυνας.
Οι αποχαρακτηρισμένες αναφορές πληροφοριών από το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας (CSAT) της Ρουμανίας και τη Διεύθυνση Διερεύνησης Οργανωμένου Εγκλήματος και Τρομοκρατίας (DIICOT) αποκάλυψαν ένα συγκλονιστικό επίπεδο παρέμβασης. Ένα δίκτυο με περισσότερα από 600.000 bots ενορχήστρωσε μια καμπάνια TikTok για τον Καλίν Τζορτζέσκου, παραβιάζοντας τον εκλογικό νόμο αποτυγχάνοντας να αποκαλύψει τον πολιτικό χαρακτήρα του. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι αυτές οι πράξεις χρηματοδοτήθηκαν μέσω 50 εκατομμυρίων ευρώ σε κρυπτονομίσματα, που διοχετεύονταν από ένα ρωσικό δίκτυο που δραστηριοποιείται στη Νότια Αφρική. Τις ημέρες που προηγήθηκαν των εκλογών, έως και 3 εκατομμύρια ευρώ την ημέρα διοχετεύονταν σε αυτήν την εκστρατεία.
Η ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου αντανακλούσε μια σκοτεινή πραγματικότητα: ο πρώτος γύρος των εκλογών δεν ήταν ούτε ελεύθερος ούτε δίκαιος. Οι παραβιάσεις της εκστρατείας ξεπέρασαν τις τεχνικές παραβιάσεις – αντιπροσώπευαν μια συντονισμένη επίθεση κατά της κυριαρχίας της Ρουμανίας και των βασικών αρχών της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Το Δικαστήριο υποστήριξε: «Η ελευθερία των ψηφοφόρων να σχηματίζουν γνώμη περιλαμβάνει το δικαίωμα να ενημερώνονται σωστά πριν λάβουν μια απόφαση. Η χειραγώγηση των ψηφιακών τεχνολογιών και της τεχνητής νοημοσύνης κατά τη διάρκεια της εκστρατείας αλλοίωσε τη βούληση του εκλογικού σώματος και παραβίασε την αρχή των ίσων ευκαιριών μεταξύ των υποψηφίων».
Το Δικαστήριο επισήμανε επίσης κατάφωρες ασυνέπειες στα οικονομικά της εκστρατείας του Georgescu. Οι πολυτελείς δραστηριότητές του δεν έμοιαζαν με τις μέτριες δαπάνες που αναφέρονταν σε επίσημα έγγραφα, προκαλώντας ανησυχίες για άγνωστη χρηματοδότηση και ξένη επιρροή. Αυτή η έλλειψη διαφάνειας, κατέληξε το Δικαστήριο, έπληξε τα ίδια τα θεμέλια για μια ελεύθερη και δίκαιη εκλογή.
Ενώ η DIICOT επιδιώκει ποινικές έρευνες, η ακύρωση του Δικαστηρίου ήταν μια πράξη μαχητικής δημοκρατίας – ένα εξαιρετικό μέτρο που ελήφθη για τη διασφάλιση της ακεραιότητας του ίδιου του συστήματος.
Μια εγχώρια απειλή με παγκόσμιες ρίζες
Επιφανειακά, η κρίση της Ρουμανίας φαινόταν σαν μια κλασική περίπτωση εγχώριου λαϊκισμού: η άνοδος ενός υπερεθνικιστή υποψηφίου που εκμεταλλευόταν τη δυσαρέσκεια. Αλλά η έρευνα του Δικαστηρίου αποκάλυψε κάτι πολύ πιο περίπλοκο. Η εκστρατεία του Georgescu δεν ήταν απλώς ένα εγχώριο φαινόμενο. ήταν προϊόν διακρατικής παρέμβασης. Τα ρωσικά δίκτυα παραπληροφόρησης όπλισαν το TikTok για να διαστρεβλώσουν τον δημόσιο λόγο, αξιοποιώντας αλγόριθμους για να ενισχύσουν τις διχαστικές αφηγήσεις και να καταστείλουν τους αντιπάλους υποψηφίους.
Αυτή η υβριδική απειλή –εγχώρια στην εμφάνιση, παγκόσμια στην εκτέλεση– αποτελεί μια μοναδική πρόκληση για τα δημοκρατικά κράτη. Τα παραδοσιακά εργαλεία της μαχητικής δημοκρατίας σχεδιάστηκαν για να αντιμετωπίσουν τους εσωτερικούς παράγοντες που απειλούσαν τη συνταγματική τάξη. Αλλά όταν αυτοί οι ηθοποιοί είναι οπλισμένοι με εργαλεία που παρέχονται από ξένες δυνάμεις, το παλιό βιβλίο δεν αρκεί πλέον.
Μπείτε: μαχητική δημοκρατία
Η μαχητική δημοκρατία δεν είναι μια νέα ιδέα. Ιστορικά υπήρξε ασπίδα έναντι εσωτερικών απειλών, επιτρέποντας στα κράτη να περιορίζουν τα αντιδημοκρατικά κόμματα, να απαγορεύουν τα εξτρεμιστικά σύμβολα και ακόμη και να περιορίζουν ορισμένες ελευθερίες για την προστασία της δημοκρατικής ακεραιότητας. Τα μεταπολεμικά μέτρα της Γερμανίας κατά των νεοναζιστικών κινημάτων είναι το βασικό παράδειγμα.
Στη Ρουμανία, η ακύρωση εντάσσεται σε αυτό το μαχητικό πλαίσιο. Το Δικαστήριο παρενέβη για να εξουδετερώσει έναν υποψήφιο του οποίου η εκστρατεία παραβίαζε κατάφωρα τις δημοκρατικές αρχές. Αλλά η παρέμβαση ήρθε εκ των υστέρων, υπογραμμίζοντας μια θεμελιώδη αδυναμία στον τρόπο εφαρμογής της μαχητικής δημοκρατίας: παραμένει αντιδραστική όταν χρειάζεται να είναι προληπτική.
Πάρα πολύ, πολύ αργά;
Η αποτυχία της Ρουμανίας δεν ήταν η χρονική στιγμή του Δικαστηρίου – ήταν η αδυναμία του ευρύτερου συστήματος να δράσει πριν από την κρίση. Τα δικαστήρια μπορούν να επέμβουν αφού προκληθεί ζημιά, αλλά οι προληπτικές άμυνες απαιτούν τις συνδυασμένες προσπάθειες νομοθετών, εκλογικών επιτροπών και διεθνούς συνεργασίας για την αντιμετώπιση των τρωτών σημείων προτού γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Οι ρωσικές τακτικές παρεμβολών δεν είναι μυστικές, ούτε τα τρωτά σημεία των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης όπως το TikTok. Το βιβλίο παιχνιδιού του Κρεμλίνου είναι καλά τεκμηριωμένο τουλάχιστον από το 2016, με εκστρατείες παραπληροφόρησης που στοχεύουν δημοκρατίες σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, και οι περισσότερες επί του παρόντος στις φετινές εκλογές στη Μολδαβία και τη Γεωργία. Ο ρόλος του TikTok ως φορέα παραπληροφόρησης είναι καλά τεκμηριωμένος, ωστόσο οι ρουμανικές αρχές απέτυχαν να λάβουν ουσιαστικά μέτρα για να αντιμετωπίσουν αυτά τα τρωτά σημεία προτού θέσουν σε κίνδυνο τις εκλογές.
Η αποτυχία της Ρουμανίας να αποτρέψει αυτήν την κρίση υπογραμμίζει ένα ευρύτερο ζήτημα: η μαχητική δημοκρατία μπορεί να φτάσει τόσο μακριά μόνο εάν άλλα θεσμικά όργανα αποτύχουν να δράσουν εγκαίρως. Ο ρόλος του Δικαστηρίου, εξ ορισμού, είναι αντιδραστικός – να αντιμετωπίζει τις παραβιάσεις αφού αυτές συμβούν. Ενώ η απόφασή του ήταν έκτακτη και αναγκαία, εκθέτει επίσης τα όρια της δικαστικής εξουσίας για την καταπολέμηση των σύγχρονων υβριδικών απειλών. Το αποτέλεσμα είναι μια ακύρωση που μοιάζει περισσότερο με έλεγχο ζημιών παρά με δημοκρατική άμυνα. Ακόμη χειρότερα, κινδυνεύει να βαθύνει την πόλωση. Οι υποστηρικτές του Τζορτζέσκου πλαισιώνουν ήδη την ακύρωση ως απόδειξη μιας συνωμοσίας των ελίτ, τροφοδοτώντας λαϊκίστικες αφηγήσεις που διαβρώνουν περαιτέρω την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
Αυτό εγείρει μια κλασική κριτική στα μαχητικά μέτρα: η παράνομη αντιδημοκρατική συμπεριφορά, αν και φαινομενικά απαραίτητη, συχνά εντείνει την υποστήριξη τέτοιων παραγόντων. Ακυρώνοντας τη νίκη του Τζορτζέσκου στον πρώτο γύρο και ζητώντας νέες εκλογές, το δικαστήριο έδωσε στην εκστρατεία του μια ισχυρή κραυγή συγκέντρωσης. Οι αντιδράσεις ενδέχεται να τροφοδοτήσουν την αποφασιστικότητα των υποστηρικτών του, αυξάνοντας τις εντάσεις στον επόμενο γύρο των εκλογών και αφήνοντας τη Ρουμανία πιο διχασμένη από ποτέ.
Η ειρωνεία είναι ξεκάθαρη: τα μέτρα που αποσκοπούν στη διασφάλιση της δημοκρατίας μπορεί μερικές φορές να την υπονομεύσουν, ειδικά όταν αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν τους μηχανισμούς που κατέστησαν δυνατή την άνοδο του Τζορτζέσκου. Ενώ οι οικονομικές απογοητεύσεις, η διαφθορά και η θεσμική δυσπιστία δημιούργησαν γόνιμο έδαφος για δυσαρέσκεια, ήταν η ρωσική χειραγώγηση –μέσω παραπληροφόρησης, αλγοριθμικής εκμετάλλευσης και οικονομικής απάτης– που μετέτρεψε τον Τζορτζέσκου σε βιώσιμο υποψήφιο. Χωρίς να καταργηθούν αυτά τα εργαλεία παρέμβασης, τα μαχητικά μέτρα κινδυνεύουν να γίνουν αντιπαραγωγικά, πυροδοτώντας αντιδράσεις χωρίς να αντιμετωπιστούν οι βαθύτερες αιτίες της κρίσης.
Η διακρατική στροφή στη δημοκρατική άμυνα
Η περίπτωση της Ρουμανίας αποκαλύπτει μια σεισμική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο οι δημοκρατίες αμύνονται. Για δεκαετίες, η μαχητική δημοκρατία λειτουργούσε εντός σαφών εθνικών συνόρων, στοχεύοντας εξτρεμιστικά κόμματα ή αυταρχικά κινήματα στο εσωτερικό. Όμως, στον σημερινό υπερ-συνδεδεμένο κόσμο, όπου οι ψηφιακές πλατφόρμες και οι ξένες παρεμβάσεις συμπλέκονται, η δημοκρατική αυτοάμυνα πρέπει να αντιμετωπίσει απειλές που ξεπερνούν τα όρια.
Η ΕΕ έχει ήδη πειραματιστεί με διεθνικά εργαλεία, χρησιμοποιώντας κυρώσεις και νομικούς μηχανισμούς για να χαλιναγωγήσει τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση στην Ουγγαρία και την Πολωνία. Ωστόσο, ακόμη και αυτή η προσέγγιση εγείρει ένα ακανθώδες παράδοξο: πώς μπορεί να υπερασπιστεί τη δημοκρατία χωρίς να υπονομεύεται η κυριαρχία των δημοκρατικών κρατών; Ενώ η ΕΕ ενήργησε ως υπερεθνικός φορέας επιβολής, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρουμανίας αντιμετώπισε ένα ακόμη πιο δύσκολο δίλημμα – ήταν ένας εθνικός θεσμός που είχε επιφορτιστεί με την εξάρθρωση μιας διεθνικής απειλής.
Αυτή η υβριδική φύση των σύγχρονων προκλήσεων ανακατεύει το παλιό βιβλίο. Μπορεί ένα πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί για να σταματήσει τον εγχώριο εξτρεμισμό να χειριστεί τη διάχυτη, μεταβαλλόμενη απειλή των ξένων εκστρατειών παραπληροφόρησης; Ή μήπως η εμπειρία της Ρουμανίας υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για νέες λύσεις που συνδυάζουν την τοπική επαγρύπνηση με συντονισμένη παγκόσμια δράση;
Η ακύρωση της Ρουμανίας φωτίζει τα όρια των παραδοσιακών προσεγγίσεων. Το Δικαστήριο κατέρριψε τα εκλογικά αποτελέσματα που διαμορφώθηκαν από ξένες παρεμβάσεις, αλλά δεν του έλειπαν τα εργαλεία για να αντιμετωπίσει τον μηχανισμό πίσω από αυτό – δίκτυα παραπληροφόρησης, μη ρυθμισμένους αλγόριθμους και κρυφούς χρηματοοικονομικούς αγωγούς. Το επόμενο βήμα δεν είναι απλώς η προστασία της ψήφου, αλλά η εξάρθρωση των συστημάτων που τη στρεβλώνουν εξαρχής.
Μαθήματα από τη Ρουμανία
Η ακύρωση των προεδρικών εκλογών της Ρουμανίας είναι μια κλήση αφύπνισης για τις δημοκρατίες παντού. Είναι μια ζωντανή απεικόνιση του τι συμβαίνει όταν η μαχητική δημοκρατία χρησιμοποιείται αντιδραστικά, χωρίς να αντιμετωπίζονται τα βαθύτερα τρωτά σημεία που αφήνουν τους θεσμούς εκτεθειμένους σε χειραγώγηση.
Πρώτον, αποκαλύπτει τους κινδύνους της αγνόησης των συστημικών αδυναμιών. Η αποτυχία της Ρουμανίας να ψηφίσει νόμους για την εξάλειψη μετά την πτώση του κομμουνισμού επέτρεψε σε διεφθαρμένους παράγοντες να εδραιωθούν στους δημοκρατικούς θεσμούς. Δεκαετίες θεσμικής αστάθειας δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος για εκμετάλλευση τόσο των εγχώριων λαϊκιστών όσο και των ξένων δυνάμεων. Αυτές οι ρωγμές δεν εμφανίστηκαν από τη μια μέρα στην άλλη – διευρύνονται εδώ και χρόνια, αφήνοντας τη Ρουμανία ευάλωτη στη χειραγώγηση τόσο από εσωτερικούς οπορτουνιστές όσο και από εξωτερικούς παράγοντες όπως η Μόσχα.
Δεύτερον, η υπόθεση υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για προληπτικές άμυνες έναντι διακρατικών απειλών. Οι δημοκρατίες δεν έχουν πλέον την πολυτέλεια να αντιμετωπίζουν την παραπληροφόρηση και τη χειραγώγηση ως πρόβλημα κάποιου άλλου. Οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να λογοδοτήσουν για το χάος που προκαλούν οι αλγόριθμοί τους. Οι κυβερνήσεις πρέπει να αναπτύξουν εξελιγμένα συστήματα για τον εντοπισμό και την εξουδετέρωση των εκστρατειών παραπληροφόρησης. Και οι ψηφοφόροι πρέπει να εκπαιδευτούν ώστε να αναγνωρίζουν την ψηφιακή χειραγώγηση προτού υπονομεύσει την εμπιστοσύνη τους στη δημοκρατική διαδικασία. Αυτά τα βήματα δεν αφορούν μόνο την πρόληψη μελλοντικών κρίσεων – πρόκειται για την αποκατάσταση της πίστης στην ίδια τη δημοκρατία.
Τέλος, τα δικαστήρια μπορούν να παρέμβουν για την προστασία της ακεραιότητας των εκλογών, αλλά δεν μπορούν να είναι η πρώτη ή η μοναδική γραμμή άμυνας. Η αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της παραπληροφόρησης και της χειραγώγησης –ανεξέλεγκτες ψηφιακές πλατφόρμες, κρυφοί χρηματοοικονομικοί αγωγοί και γεωπολιτική ανάμειξη– απαιτεί προορατική συνεργασία μεταξύ θεσμών και συνόρων. Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρουμανίας έδειξε ότι η μαχητική δημοκρατία εξακολουθεί να έχει θέση στην υπεράσπιση των βασικών αρχών της δημοκρατίας. Ωστόσο, οι ενέργειές της πρέπει να συμπληρώνονται από ευρύτερες, μακροπρόθεσμες προσπάθειες για την οικοδόμηση ανθεκτικότητας, διαφάνειας και εμπιστοσύνης έναντι των αναδυόμενων υβριδικών απειλών.
Προς μια προληπτική δημοκρατική άμυνα
Η ακύρωση των εκλογικών αποτελεσμάτων της Ρουμανίας είναι δραματική, αλλά είναι επίσης ελαττωματική – μια αντιδραστική λύση σε ένα πρόβλημα που απαιτεί μακροπρόθεσμο όραμα. Αποκαλύπτει τις ρωγμές στον τρόπο με τον οποίο οι δημοκρατίες αντιδρούν στις υβριδικές απειλές της ψηφιακής εποχής, όπου οι εγχώριοι και οι διακρατικοί κίνδυνοι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι.
Για να υπερασπιστεί πραγματικά τη δημοκρατία, η Ρουμανία – και οι δημοκρατίες παντού – πρέπει να στραφούν από την πυρόσβεση στην πρόληψη. Αυτό σημαίνει ενίσχυση των θεσμών με την εξάλειψη της διαφθοράς, την οικοδόμηση διαφάνειας και τη διασφάλιση ότι το κράτος δικαίου δεν είναι απλώς μια φιλοδοξία, αλλά μια βιωμένη πραγματικότητα. Επιπλέον, πρέπει να ρυθμιστούν οι ψηφιακές πλατφόρμες για να μην γίνουν φορείς παραπληροφόρησης, με αυστηρή ευθύνη για τους αλγόριθμους και την πολιτική τους διαφήμιση. Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό να εκπαιδεύσουμε τους πολίτες να αναγνωρίζουν τη χειραγώγηση, δίνοντάς τους έτσι τη δυνατότητα με τα εργαλεία να αντισταθούν. Τέλος, είναι απαραίτητο να ενθαρρυνθεί η παγκόσμια συνεργασία για την αντιμετώπιση διεθνικών απειλών, από κυβερνοεπιθέσεις έως ξένες παρεμβάσεις, με ενιαίο μέτωπο.
Η μεγαλύτερη δύναμη της δημοκρατίας δεν είναι η ικανότητά της να ακυρώνει ελαττωματικές εκλογές ή να τιμωρεί τους αντιδημοκρατικούς παράγοντες. Είναι η ικανότητά του να εμπνέει εμπιστοσύνη, να ενθαρρύνει την ανθεκτικότητα και να προσαρμόζεται σε νέες προκλήσεις χωρίς να χάνει την ψυχή του. Για τη Ρουμανία, ο δρόμος μπροστά δεν είναι μόνο η υπεράσπιση της δημοκρατίας της – αλλά η μετατροπή της σε ένα σύστημα αρκετά ισχυρό ώστε να ευδοκιμήσει σε έναν κόσμο υβριδικών απειλών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου